واکاوی مضامین بنیادین الگوی حکمرانی اسلامی در مدیریت شهری: شهر تهران
الموضوعات : Basic concepts in Islamic urban planning and architecture
1 - استاديار گروه گردشگري، دانشکده گردشگری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ايران
الکلمات المفتاحية: حکمرانی اسلامی, مدیریت شهری, توسعه پایدار, عدالت و مشارکت شهروندی.,
ملخص المقالة :
حکمرانی، علم ساماندهی و تنظیم روابط متقابل دولت و جامعه در دستیابی به اهداف متصور برای کشور، شهر یا سازمان است. بر این اساس هر جامعه، شهر یا سازمانی باید مبتنی بر اهداف، نوع روابط و ارزشها و نگرشهای خود، الگوی مطلوب و مؤثر حکمرانی را تبیین نماید. در این تحقیق تلاش شده تا به شیوۀ کیفی و با مصاحبه، عوامل، مؤلفهها و شاخصهای حکمرانی اسلامی در مدیریت شهری تهران از ديدگاه مديران ارشد شهرداري، واکاوی و استخراج شود. این تحقیق با روش کیفی (تحلیل مضامین) و انجام مصاحبههای نیمهعمیق با تعداد سی نفر از خبرگان، مدیران، اساتید و کارشناسان متخصص در حوزۀ مرتبط با مسائل شهری انجام پذیرفته است. نتایج نشان میدهد که اصول، چارچوب و فرایندهای حکمرانی اسلامی در برخی مؤلفهها، متفاوت از الگوهای رایج جهانی حکمرانی است. چارچوب الگوی حکمرانی اسلامی شهر تهران شامل هشت عامل اصلی مشارکتطلبی، شفافیت و کنترل فساد، ظرفیتسازی برای توسعه، قانونگرایی، رهبری و حرکت جهادی، انصاف و عدالتمحوری، کارآیی (اثربخشی)، مسئولیتپذیری و پاسخگویی است. در الگوی حکمرانی اسلامی باید زمینههای تعمیق عقلانیت و تزکیه نفس، رشد اخلاق و معنویتگرایی دینی، تعالی و سعادت انسان، کمال مادی و معنوی و گسترش سبک زندگی اسلامی همراه با نشاط و ایمنی فراهم آید. همچنین بازوی اصلی حکمرانی اسلامی درباره رابطۀ حکومت و مردم، حداکثرسازی مشارکت شهروندان و استفاده از نظرهای آنها در حوزههای تصمیمسازی و تصمیمگیری و ایجاد شرایط مناسب برای توسعه و تعالی انسان است.
باقری، اشرفالسادات (1386) نظریههایی درباره شهرهای قلمرو فرهنگ اسلامی، انتشارات امیرکبیر.
پورجعفر، محمدرضا و علی پورجعفر و سیما صفدری (1393) «انواع شهر اسلامی و اشاراتی به نحوه شاخصسازی در راستای شهری آرمانی- اسلامی»، پژوهشهای معماری اسلامی، شماره 8، صص 1-17. http://jria.iust.ac.ir/article-1-269-fa.html .
پورمحمدی، مرضیه و سید محسن حبیبی و سید حسین بحرینی و زهره داودپور (1401) «رد نظریه شهر اسلامي به عنوان فرم»، باغ نظر، سال نوزدهم، شماره 107، صص 99-110. https://1022034/BAGH/2021.256752.4710 .
حاجی علیزاده، جواد و چمران موسوی و عطااله زرافشان (1395) «تحلیلی بر همبستگی بین الگوی حکمروایی شایسته شهری و میزان مشارکت شهروندی (مطالعه موردی شهر شیراز)»، نشریه فضای جغرافیایی، دوره شانزدهم، شماره 54، صص 237-260. https://sid.ir/paper/500428/fa.
درخشه، جلال و سید مهدی موسوینیا (1397) «مؤلفههای حکمرانی شایسته در سیرۀ حکومتی پیامبر اسلام(ص)»، پژوهشهای علم و دین، دوره نهم، شماره 1، صص ۱-۲۸. https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_3245_f59057b5e0c0c63588267ca0cbc4076a.pdf.
رضایی، حسن و روح الله دهقانی و مهرداد کیانپور (1394) طراحی و تبیین مؤلفهها و شاخصهای اساسی حکمرانی اسلامی (دولت معیار)، مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری تهران، بیجا. رفیعیان، محسن و محراب محرابی و دریانورد خضر (1401) «ارزیابی وضعیت شاخصهای الگوی حکمرانی اسلامی در نظام مدیریت شهری ایران»، فصلنامه مدیریت اسلامی، شماره 3 (پیاپی 30)، صص 1-28. 20.1001.1.22516980.1401.30.6.6.5 .
: https://doi زارعی، مجتبی و وحید آرایی (1400) «واکاوی و نقد الگوی حکمرانی خوب؛ تبیین شاخصهای حکمرانی اسلامی مبتنی بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه علمی پژوهشهای انقلاب اسلامی، دوره دهم، شماره 2، شماره پیاپی 37، تابستان، صص 7-25. https://doi.org/20.1001.1.23222573.1400.10.2.1.3.
سبکتکین ریزی، قربانعلی و مجید روهنده و سید محمد سباطیان و احمد جعفری (1395) «رضایتمندی و مشارکت سیاسی- اجتماعی (مطالعه موردی: شهروندان شهر کرج)»، جامعهشناسی کاربردی، سال بیست¬وهفتم، شماره 3، صص ۹۷-116. http://doi:10.22108/jas.2016.20498.
سبزهای، محمدتقی و میلاد بگی و محمد مبارکی و جواد افشار کهن (1400) «پژوهشهای راهبردی مسائل اجتماعی ایران (پژوهشهای راهبردی امنیت و نظم اجتماعی)»، دوره دهم، شماره 3، صص 117-141. https://doi.org/10.22108/srspi.2025.142322.2019 سیمبر، رضا و آزیتا ملکی (1398) «بایستههای حکمرانی و ایماژهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بینالملل»، سیاست جهانی، سال هشتم، شماره 4 (پیاپی 30)، صص 267-300. https://sid.ir/paper/967644/fa.
صالحنیا، علی و رضا احمدی (1401) «شناسایی و اولویتبندی چالشهای حکمرانی در جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات راهبردی، سال بیست¬وپنجم، شماره 1 (95 پیاپی)، صص 89-126. https://20.1001.1.17350727.1401.25.95.4.1.
عابدی درچه، محسن (1402) «مردمیسازی حکمرانی متعالی در اندیشه و راهبر امامین انقلاب اسلامی»، فصلنامه تخصصی حکمرانی متعالی، سال دوم، شماره 4، صص 68-106.
عمرانزاده، بهزاد و علی ماهوش محمدی ورنوسفادرانی (1403) «مقایسه و ارزیابی سطح برخورداری محلات کلانشهر تهران از امکانات و خدمات محلهای از منظر عدالت فضایی»، مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، سال پنجاه¬وششم، شماره 15، صص 101-131.
فرزین پاک، شهرزاد (1383) «آموختنیهای شهر، حکمرانی خوب چیست»، فصلنامه شهرداریها، سال ششم، شماره 69. https://sid.ir/paper/444916/fa.
فلاحت، سمیه (1390) «برساخت مفهوم «شهر اسلامی»»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال اول، شماره 3، صص 35-45. https://sid.ir/paper/177339/fa.
قاسمی سیانی، محمد و ایرج قاسمی و حسین حیدری (1399) «تدوین چارچوب مفهومی برنامهریزی مشارکتی محلهمحور در شهرهای ایرانی (مطالعه موردی: محلههای سیروس، جوادیه و هفتچنار شهر تهران)»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، سال یازدهم، شماره 41، صص 41- 83. 20.1001.1.2228639.1399.11.41.4.3https://doi.org/.
قاضیزاده، علیرضا (1400) «شکاف حکمرانی در نظام اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات راهبردی، سال بیست-وچهارم، شماره 4 (94 پیاپی)، صص 155-185. .
https://sid.ir/paper/1008725/fa قندهاری، محمد و علیرضا عندلیب و زهراسادات سعیده زرآبادی (1403) «شاخصهای حکمروایی شهری بر اساس اصول دین اسلام»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال سی¬ونهم، شماره ۳، صص ۳۲۹-۳۳۷. http://georesearch.ir/article-1-1632-fa.html .
کلانتری خلیلآباد، حسین و مهدی حقی و محسن دادخواه (1393) «مؤلفههای اجتماعی الگوی شهرسازی ایرانی و اسلامی»، فصلنامه نقش جهان، سال چهارم، شماره 1، صص 17-26. https://doi.org20.1001.1.23224991.1393.4.1.6.0 .
/ لیریائی، لیلا و حسن اسماعیلزاده و رومینا سیاحنیا (1403) «حکمروایی خوب؛ ابزاری برای توسعه پایدار مناطق حفاظتشده (مطالعه موردی: منطقه حفاظت شده اشترانکوه لرستان)»، پژوهشهای محیطزیست، شماره 30، صص 249-266. . https://doi:10.22034/eiap.2025.217511.
مسعودیپور، سعید (1404) «درآمدی بر حکمرانی مدیریت آسیب اجتماعی تکدیگری بر اساس آموزههای دینی»، مطالعات حکمرانی اسلامی، سال اول، شماره 1، صص 167-213. doi: 10.22081/jislamicgo.2025.71113.1011 .
https:// لیتکوهی، ساناز و سپیده سنجری (1393) «مقایسه معیارهای کیفیت زندگی شهری در نظریات معاصر و مفاهیم استخراج شده درخصوص شهر اسلامی بر مبنای علل چهارگانه معماری»، پژوهشهای معماری اسلامی، سال اول، شماره 2، صص 41- 64. .
http://jria.iust.ac.ir/article-1-144-fa.html مولایی، اصغر (1399) «واکاوی اصول و راهبردهای تحقق شهر ایرانی- اسلامی»، مطالعات مدیریت راهبردی، شماره 44، صص 1-18.
20.1001.1.22286853.1399.11.44.1.6 نقیزاده، محمد (1389) «تأملی در چیستي شهر اسلامی»، مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، شماره 1، صص 84-105.
Elder, N., A. H. Thomas, and D. Arter (1982) The consensual democracies? The government and politics of the Scandinavian states. Oxford, UK: Martin Robertson. 0855204230, 9780855204235.
Jones, B. D., and L.W. Bachelor (1986) The sustaining hand: Community leadership and corporate power. Lawrence: University Press of Kansas. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-349-14408-2_11.
Keating, M. (1991) Comparative urban politics. Aldershot, UK: Edward Elgar. .
Lehtonen, T. (2010) Ethical governance from a citizen’s point of view: a Care-Ethical approach. Ethical Governance: A Citizen Perspective, Public Management, 39, 28-41. .
Mollenkopf, J. H. (1983) The contested city. Princeton, NJ: Princeton Univ, Press. .
Salminenو Ari (2010) Ethical Governance A Citizen Perspective VAASAN YLIOPISTON JULKAISJA https://urn.fi/URN:ISBN:978-952-476-328-8. https://urn.fi/URN:ISBN:978-952-476-328-8.
Seyyed Baqeri, S. K. (2023) The Place of the Right of Criticism in Islamic Governance from the Perspective of the Holy Qur'an. Governance in the Quran and Sunnah, 1(0), 64-92. Doi:10.22081/JGQ.2023.74921. . Doi:10.22081/JGQ.2023.74921.
Yin, Robert. K. (2016) Qualitative Research from Start to Finish. Second Edition, the Guilford Press. https://eli.johogo.com/Class/Qualitative%20Research.pdf.
. https://eli.johogo.com/Class/Qualitative%20Research.pdf.