جامعه‌شناسی تطبیقی خشونت در اندیشۀ فانون و اسپیواک
الموضوعات : political scienceحامد حاجی حیدری 1 , داوود طالقانی 2
1 - عضو هیأت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران
2 - دانشجوی دکتری تخصصی Ph.D گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشگاه تهران.
الکلمات المفتاحية: نظریه پسااستعماری, فرانتس فانون, گایاتری چاکراورتی اسپیواک, جامعه‌شناسی خشونت.,
ملخص المقالة :
مطالعات پسااستعماری به‌عنوان یکی از سنت‌های متأخر علوم انسانی شناخته می‌شود و از جمله شخصیت‌های مهم در این حوزه فرانتس فانون وگایاتری چاکراورتی اسپیواک هستند. این متفکران در زمینه مطالعه خشونت تلاش‌های مهمی را انجام داده‌اند و نظرات ایشان را می‌توان در زمینه جامعه‌شناسی خشونت قلمداد کرد. در این پژوهش، ضمن مرور و بررسی دیدگاه‌های فانون و اسپیواک، مطالعه‌ای مقایسه‌ای میان دیدگاه‌های این دو نظریه‌پرداز انجام شده است. مقایسه دیدگاه فانون و اسپیواک در این مقاله به میانجی نظریۀ کارل اشمیت در باب خشونت انجام گرفته است. بر اساس مطالعۀ مقایسه‌ای انجام گرفته، فانون، محتوای خشونت‌آمیز در سیاست و استعمار را به رسمیت می‌شناسد، و به فرودستان و استعمارشدگان توصیه می‌کند که به خشونت متوسل شوند، اما اسپیواک این وجه خشونت‌آمیز را به رسمیت نشناخته و دامنه‌ای از راه حل‌ها را پیشنهاد می‌کند. فرانتس فانون، در طراحی دیدگاه خود می‌پذیرد که استعمار به شیوه‌های خشونت‌آمیز بر بومیان و فرودستان سلطه‌گری می‌کند، و در مقام نظریه‌پرداز و مبارز انقلابی، تنها راه مبارزه علیه خشونت استعمار را خشونت قلمداد می‌کند. در مقابل، اسپیواک میان دو گونه از خشونت یعنی خشونت معقول و نامعقول تفکیک قائل می‌شود و هر دو نوع از خشونت را غیرانسانی و غیرقابل تجویز می‌داند. در این مقاله ریشه‌ها و ابعاد اختلاف این دو متفکر با چارچوب مرجع دیدگاه کارل اشمیت در باب خشونت بررسی شده است.
اخوان کاظمی، بهرام (1379)، «امام علی (ع)؛ عدالت و خشونت»، در کتاب نقد، بهار و تابستان 1379، شماره 14 و 15، صص.66-87.
اسپیواک، گایاتری چاکراورتی (1396)، وقتی قانون دیگر معادل عدالت نیست، گفتگوهایی درباره خشونت: مصاحبه‌های برد اونز با متفکران معاصر، ترجمه علی حاتمیان، تهران: ترجمان علوم انسانی.
اسپیواک، گایاتری چاکراورتی (1397)، آیا فرودستان می‌توانند سخن بگویند؟، ترجمه ایوب کریمی، تهران: نشر فلات.
اسپیواک، گایاتری چاکراورتی (1398)، نظریه در حاشیه، ترجمه پیمان خان‌محمدی، تهران: نشر بان.
آرنت، هانا (1394)، خشونت و اندیشه‌هایی درباره سیاست و انقلاب، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
آزادارمکی، تقی و مهری بهار (1377)، بررسی مسائل اجتماعی ایران، تهران: نشر جهاد.
آگامبن، جورجو (1392)، والتر بنیامین در برابر کارل اشمیت، گزیده مقالات قانون و خشونت، ترجمه جواد گنجی، گزینش و ویرایش مراد فرهادپور، امید مهرگان و صالح نجفی، تهران: انتشارات رخداد نو.
باخوان، عادل (1400)، جامعه‌شناسی خشونت، ترجمه حسین محمدزاده و جمال ادهمی، هران: انتشارات جامعه‌شناسان.
برنشتاین، ریچارد (1396)، احیای فکر خشونت، گفتگوهایی درباره خشونت: مصاحبه‌های برد اونز با متفکران معاصر، ترجمه علی تقوی‌نسب، تهران: ترجمان علوم انسانی.
بنیامین، والتر (1392)، نقد خشونت، گزیده مقالات قانون و خشونت، ترجمه امید مهرگان و مراد فرهادپور، گزینش و ویرایش مراد فرهادپور، امید مهرگان و صالح نجفی، تهران: انتشارات رخداد نو.
حسنی، زهرا و ایرج مهرکی (1400)، خوانش پسااستعماری خسی در میقات با تکیه بر نظرات فرانتس فانون، دو فصلنامه علمی تخصصی زبان و ادبیات فارسی شفای دل، سال چهارم، شماره هفتم، بهار و تابستان 1400، 69-84 صص.
حنایی کاشانی، محمدسعید (1377)، پرسش از تکنولوژی و خشونت، ماهنامه کیان، سال هشتم، بهمن و اسفند 1377، شماره 45.
دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت‌نامه دهخدا، جلد 11، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رحیمی، مصطفی (1352)، فانون در آینه غرب، مجله الفبا، جلد اول.
شریعتی، احسان (1393)، «گاندی و فلسفه نفی خشونت درگفت وگو با احسان شریعتی»، در روزنامه شهروند، 1393/07/10 (وبگاه: shahrvand-newspaper.ir/news:nomobile/main/8382)
شیرزادیان، رضا (1388)، مطالعات پسااستعماری، نقد و ارزیابی دیدگاه های فرانتس فانون، ادواردسعید، و هومی بابا، فصلنامه مطالعات سیاسی، پاییز 1388، شماره 5.
صادقی فسایی، سهیلا و ایمان عرفان‌منش (1394)، مبانی روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی؛ مورد مطالعه: تأثیرات مدرن‌شدن بر خانواده ایرانی، فصلنامه علمی – پژوهشی راهبرد فرهنگ، دوره 8، شماره 29، خرداد 1394، 61-91 صص.
صدیق سروستانی، رحمت‌الله (1387)، آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات)، تهران: نشر سمت.
غفاری، غلامرضا (1388)، منطق پژوهش تطبیقی، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دی 1388، دوره 3، شماره 4، 76-92 صص.
فانون، فرانتس (1351)، انقلاب آفریقا، ترجمه محمد کاردان، تهران: خوارزمی.
فانون، فرانتس (1361)، مغضوبین زمین، ترجمه ف. باقری، تهران: انتشارات مولی.
گوردن، لوئیس (1395)، بازخوانی فرانتس فانون، ترجمه حمید پرنیان، رادیو زمانه، 26/07/1395 (وبگاه: www.radiozamaneh.com/303518)
لسناف، مایکل ایچ (1385)، فیلسوفان سیاسی قرن بیستم، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: نشر ماهی.
لویی، الحبیب و رضا الوندی (1397)، بازنگری در مفهوم سابالترن (فرودستان) از گرامشی تا اسپیواک: (تحولات تاریخی و کاربردهای جدید)، فصلنامه تاریخ نو، سال هشتم، زمستان 1397، شماره 25، 3-14 صص.
مصفا، نسرین؛ مسعود طارم سری و بهرام عبدالرحمن عالم (1366)، تجاوز در حقوق بین‌الملل، زیر نظر جمشید ممتاز، فصلنامه حقوقی بین‌المللی، شماره 8.
مطهری، مرتضی (1394)، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران: موسسه انتشارات صدرا.
مونسن، ولفگانگ (1363)، تئوری‌های امپریالیسم، ترجمه کوروش زعیم، تهران: امیرکبیر.
نراقی، احمد (1378)، مجموعه مقالات خشونت و جامعه، گردآوری اصغر افتخاری، تهران: نشر سیپید.
نویمان، فرانتس (1398)، آزادی، قدرت و قانون، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
وبر، ماکس (1392)، دین، قدرت، جامعه، ترجمه احمد تدین، تهران: نشر هرمس.
الهام، غلامحسین (1379)، خشونت‌های قانونی و نظام‌های سیاسی، فصلنامه کتاب نقد، شماره 14 و 15.
هان، بیونگ چول (1400)، توپولوژی خشونت، ترجمه آراز بارسقیان، تهران: نشر یکشنبه.
هلن، فرایا (1391)، خشونت در تاریخ اندیشه فلسفی، ترجمه عباس باقری، تهران: فرزان روز.
یانسی، جورج (1396)، کاکاسیاه نمی‌تواند فیلسوف باشد، گفتگوهایی درباره خشونت: مصاحبه‌های برد اونز با متفکران معاصر، ترجمه علی حاتمیان، تهران: ترجمان علوم انسانی.
Fanon, Frantz (1964). “Toward the African Revolution”, Translated by Haakon Chevalier, Grove Press, New York, USA.
Louai, El Habib (2012). “Retracing the concept of the subaltern from Gramsci to Spivak: Historical developments and new applications”, African Journal of History and Culture (AJHC) Vol. 4(1), pp. 4-8.
Smelser, Neil. J (2003). “On Comparative Analysis, Interdisciplinary and Internationalization in Sociology”, International Sociology, 18 (4): 643-657.
Spivak, G. C. (2014). “Preface to concerning violence”. Film Quarterly. 2014;68(1):61-62.
Spivak, G. C., Landry, D. and McLean, G. M. (1996). “Subaltern Talk: Interviews with the Editors (1993–94)”, in The Spivak Reader, London, Routledge, pp. 287–308.
Žižek, Slavoj (1999). “Carl Schmitt in the Age of Post-Politics”, in The Challenge of Carl Schmitt, Edited by Chantal Mouffe, London: Verso.