کاربرد چند فعل مرکب متروک به عنوان ویژگی سبکی در تاریخ بلعمی
الموضوعات :طیبه صابری 1 , امین شایسته دوست 2
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد
2 - دانشجوی دکتری فرهنگ و زبان‌های باستانی، دانشگاه تهران
الکلمات المفتاحية: فارسی میانه, واژه, سبک نوشتاری, کاربرد واژه,
ملخص المقالة :
یکی از مشخصه‌های سبکی نویسندگان، به کار بردن واژه های خاص است که علاوه بر دادن تشخص سبکی به یک نویسنده، پیدا کردن دوره زمانی یک نوشته با نویسنده نامعلوم را ممکن می کند. چرا که کلمات به عنوان عناصر زنده زبان، دوره زمانی تولد، حیات و مرگ دارند. کتاب تاریخ بلعمی یکی از نخستین کتاب‌های زبان فارسی است که به دست ما رسیده و به دلیل اینکه به زبانی تازه تحول یافته از فارسی میانه نوشته شده، تعداد زیادی از واژگان قدیمی فارسی را در خود دارد. در این مقاله سعی شده است تعدادی فعل مرکب از کتاب تاریخ بلعمی انتخاب شود که امروزه فراموش شده یا به معنای دیگری به کار می روند و با بررسی ریشه شناسانه آن‌ها، سیر زندگی این کلمات تا آنجا که ممکن است پیدا شود و معلوم شود که آیا کاربرد این کلمات در این کتاب ویژگی سبکی نویسنده بوده یا خیر. نتیجه این تحقیق نشان می دهد بعضی از این افعال مرکب در هیچ یک از منابع فارسی میانه و دری دیده نشده و به نظر می رسد از ویژگی های سبکی نویسنده باشد. واژه هایی نیز توسط نویسنده تغییر داده شده اند و دیگر کلمات از گذشته تا قرون متمادی کاربرد داشته و سپس از چرخه حیات بیرون رفته اند.
ابوالقاسمی، محسن (1389)؛ دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سمت.
برومندسعید، جواد (1383)؛ ریشه شناسی و اشتقاق در زبان فارسی،کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.
بلعمی، ابوعلی محمدبن محمد (1385)؛ تاریخ بلعمی تکمله و ترجمه تاریخ طبری، تصحیح محمدتقی بهار، به کوشش محمد پروین گنابادی، تهران: زوار.
بهار، محمدتقی (1370)؛ سبک شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی ج 1 و 2، تهران: امیرکبیر.
بی نام (1318)؛ مجمل التواریخ و القصص ، تصحیح محمد تقی بهار، تهران: کلاله خاور.
بیهقی، محمدبن ح‍س‍ی‍ن (1376)؛ تاریخ بیهقی، ب‍راس‍اس ن‍س‍خ‍ه غ‍ن‍ی - ف‍ی‍اض و ن‍س‍خ‍ه ادی‍ب پ‍ی‍ش‍اوری، م‍ق‍دم‍ه ت‍وض‍ی‍ح‍ات و ت‍ع‍ل‍ی‍ق‍ات و ف‍ه‍ارس منوچهر دان‍ش‌پ‍ژوه، تهران: ه‍ی‍رم‍ن‍د.
تفضلی, احمد (1385)؛ مینوی خرد، تهران: توس.
ﺟﻌﻔﺮي دﻫﻘﻲ، ﻣﺤﻤﻮد(1387)؛ «ﭼﺮاغ روﺷﻦ (رﻳﺸﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﻟﻐﺎت ﺷﻌﺮ رودﻛﻲ) »، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺑﻬﺎر ادب، ﺳﺎل اول، ﺷﻤﺎرة دوم ، زﻣﺴﺘﺎن 87 ،صص62-74.
چگنی، ابراهیم (1382)؛ فرهنگ دایره المعارفی زبان و زبان‌ها، تهران: دانشگاه لرستان و نشر بهنام.
حاجیانی، آرزو و ابراهیمی ،مختار(1392)؛ «نقش ترکیبات و گروههای اسمی و وصفی اثیرالدین اخسیکتی در تحوّل سبک از خراسانی به عراقی» ، فصلنامه بهار ادب، سال ششم، شماره چهارم ، زمستان1392، شماره پیاپی11، صص111-112
حسن دوست، محمد( 1383)؛ فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، زیر نظر بهمن سرکاراتی، تهران: آثار (فرهنگستان).
خلف تبریزی (1362)؛ برهان قاطع ج 1 تا 5، به اهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی اکبر (1361)؛ لغتنامه فارسی(بزرگ) ج 1تا29، زیر نظر محمد دبیر سیاقی، تهران: موسسه لغتنامه دهخدا و دانشگاه تهران.
رضایتی کیشه خاله،محرم و دیان،مهدی (1388)؛ «فعلهای پیشوندی در آثار منثور فارسی از آغاز تا پایان قرن پنجم»، نشریه دستور، اسفند 1388 ، شماره 5، صص 27 تا 50.
شمیسا، سیروس (1386)؛ سبک شناسی ج 2، ویراستار توفیق ه سبحانی، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
صفا، ذبیح الله (1386)؛ تاریخ ادبیات ایران ج 1 (خلاصه جلد 1 و 2)، تهران: ققنوس.
طباطبایی، علاءالدین (1384)؛ «فعل مرکب در زبان فارسی»، نامه فرهنگستان، شماره پیاپی 26 و 27، شهریور 84، صص 26-34.
فردوسی، ابوالقاسم (1390)؛ شاهنامه، تصحیح سعید حمیدیان، قم: سعید نوین.
مزداپور, کتایون (1390)؛ شایست ناشایست، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مکنزی، دیوید نیل (1383)؛ فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه دکتر مهشید میرفخرایی، تهران: نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
معین، محمد (1386)؛ فرهنگ معین ، تهران: زرین (نگارستان کتاب).
منصوری، یدالله و حسن زاده، جمیله (1387)؛ بررسی ریشه شناختی افعال در زبان فارسی، زیر نظر بهمن سرکاراتی، تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
منوچهری، احمدبن‌قوص (۱۳۸۶)؛ برگزیده دیوان منوچهر دامغانی، گزینش و تلخیص علی‌اکبر خان محمدی، تهران: نشر پیامبر.
مولایی، چنگیز (1388)؛ راهنمای زبان فارسی (دستور زبان گزیده متون واژه نامه)،تهران: مهرنامگ.
ناتل خانلری، پرویز (1353)؛ تاریخ زبان فارسی ج 1، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
نوابی، ماهیار (1386)؛ منظومه درخت آسوریگ متن پهلوی آوا نویسی و ترجمه فارسی،تهران: فروهر.
هوبشمان، هاینریش (1386)؛ تحول آوایی زبان فارسی از هندواروپایی تا فارسی دری، ترجمه بهزاد معینی سام، تهران: امیرکبیر.
Cheung, Johnny .2007. Etymological Dictionary of the Iranian Verb. Edited by Alexander Lubotsky. Leiden-Boston: Brill.
Horn, Paul .1893. 'Grundriss Der Neupersischicn Etymologie'. (Strassburg: Verlag Von Karl J. Trübner).
Kent, Roland G. (1950), 'Old Persian; Grammar. Texts. Lexicon', (NEW HAVEN, CONNECTICUT: AMERICAN ORIENTAL SOCIETY).
Nyberg, Henrik Samuel.1974. a Manuel of Pahlavi 2. Wisbaden- Germany: Ottoharrassowitz.